زنجیره تامین (SCM) چیست؟ اصول و ابزار مدیریت زنجیره تامین 2025 📦

مدیریت زنجیره تامین (scm) شبکه‌ای پیچیده از تامین کنندگان، تولید کنندگان، توزیع کنندگان، خرده فروشان، عمده فروشان و مشتریان است. نرم افزار زنجیره تامین در مورد بهینه سازی این شبکه است تا اطمینان حاصل شود که همه چیز به طور طبیعی و منظم در زمان و در جای مناسب خود قرار گرفته است. 

با نگاهی به آمارها می‌بینیم که اندازه بازار نرم افزار مدیریت زنجیره تامین در سال 2024 بین 20.98 تا 30.41 میلیارد دلار بوده است و بر طبق پیش بینی‌ها میزان استفاده از این برنامه‌ها تا سال 2033 با رشد 10.55 درصدی مواجه خواهد بود. اما نقش مدیریت زنجیره تامین چیست؟ و چه برنامه‌ای می‌تواند مدیریت این بخش‌های مجزا را به خوبی پوشش دهد؟

مدیریت زنجیره تامین (SCM) چیست؟

مدیریت زنجیره تامین (Supply chain management) فرآیندی است که طی آن یک شرکت، تامین مواد اولیه را برای ایجاد یک محصول یا خدمات و ارائه آن محصول یا خدمات به مشتریان را مدیریت می‌کند.

هدف از نرم افزار SCM بهبود عملکرد زنجیره تامین است و اطلاعات به موقع و دقیق زنجیره تامین به تولید کنندگان این امکان را می‌دهد تا به میزانی که می‌توانند محصولات را بفروشند، تولید و ارسال کنند. در واقع، سیستم مدیریت زنجیره تامین به تولید کنندگان و خرده فروشان کمک می‌کند تا جلوی موجودی اضافی را بگیرند.

مدیریت زنجیره تامین چه اهمیتی دارد؟

مدیران کسب و کارها به خوبی اهمیت مدیریت زنجیره تامین را بر سودآوری و کاهش ضایعات خود درک کرده‌اند و به درستی می‌دانند که زنجیره‌های تامین از جمله بزرگترین دارایی‌های کسب و کارشان محسوب می‌شود که در ارائه خدمات قابل اعتماد به مشتریان و تقویت وفاداری آنها بسیار تاثیر گذار است و یک سیستم مدیریت زنجیره تامین کارآمد می‌تواند در متمایز نمودن آنها ار رقبایشان بسیار تاثیرگذار باشد.

ساختار و اجزای زنجیره تامین

هر چند که در ابتدای مقاله توضیحی کلی درباره مفهوم زنجیره تامین چیست ارائه شد، اما ساختار و اجزای تشکیل دهنده آن بسیار گسترده است. زنجیره تامین از چندین بخش کلیدی تشکیل شده است که با هماهنگی در جهت تامین اطلاعات و سرمایه از تامین کننده تا مصرف کنند جریان دارند. این اجزا کلیدی عبارتند از:

• ادغام (Integration): به هماهنگی و یکپارچگی اطلاعات در میان بخش‌های مختلف زنجیره تامین اشاره دارد.
• عملیات (Operations): به فعالیت‌های داخلی سازمان مانند برنامه ریزی تولید، کنترل موجودی و زمانبندی اطلاق می‌شود.
• خرید (Purchasing): مرحله خرید از انتخاب تأمین کننده، مذاکره قراردادها، سفارش گذاری و تامین مواد اولیه را شامل می‌شود. مدیریت خریدها تاثیر بسیار زیادی در کاهش هزینه‌ها، حفظ کیفیت و پایداری زنجیره تامین دارد.
• توزیع و تحویل (Distribution): این بخش شامل ارسال محصول به مشتریان است. هدف از این بخش رساندن محصولات در زمان مناسب با کمترین هزینه و بیشترین رضایت به مشتریان است.

اهداف و مزایای مدیریت زنجیره تامین

اهمیت مدیریت زنجیره تامین را در صنایع تولیدی را نمی‌توان نادیده گرفت. اما دلیل اهمیت مدیریت زنجیره تامین چیست؟ از جمله مهمترین مزایای مدیریت زنجیره تامین که می‌توان اشاره کرد عبارتند از:

بهبود کارایی

بهبود کارایی از طریق زنجیره تامین از طرق زیر انجام می‌شود که عبارتند از:

•  ساده سازی عملیات
•  به حداقل رساندن تاخیرها
• کاهش هزینه

بهبود کیفیت

بهبود کیفیت در زنجیره تامین به معنای افزایش هماهنگی، دقت و استاندارد سازی در فرآیندها برای ارائه خدمات و محصولات با کیفیت بالاتر و خطای کمتر در تمامی ‌مراحل است:

• بهینه‌سازی حمل و نقل لجستیک: توزیع و حمل و نقل نقطه مهمی ‌در زنجیره تامین محسوب می‌شود. فرآیند لجستیک و توزیع ناکارآمد منجر به تاخیر در ارسال، گم شدن بسته‌ها و نارضایتی مشتریان خواهد شد. پیاده سازی ابزارهای مدیریت زنجیره تامین مانند سیستم‌های مدیریت حمل و نقل (TMS) و سیستم مدیریت انبار (WMS) در بهبود زنجیره تامین تاثیر قابل توجهی دارند.
• کاهش هزینه‌ها: کاهش ضایعات و بهبود کارایی، پیش بینی تقاضا، بهینه سازی موجودی و همکاری با تأمین کنندگان می‌تواند هزینه‌ها را در کل زنجیره تامین شما کاهش دهد.
• افزایش رضایت مشتری: یک زنجیره تامین کارآمد، استانداردها را حفظ می‌کند و خدمات عالی را به مشتریان ارائه می‌دهد که در نتیجه آن رضایت و وفاداری مشتریان را به همراه خواهد داشت.
• بهبود پخش و توزیع: بهبود توزیع و پخش از طریق افزایش سرعت، دقت و کارایی در رساندن محصولات به دست مشتریان نهایی است و این امکان فقط با همکاری بهتر تامین کننده، انبار و حمل و نقل صورت می‌پذیرد.
• افزایش هماهنگی در زنجیره: انعطاف پذیری در شرایط بازار بی‌ثبات امروز امری ضروری محسوب می‌شود. مدیریت زنجیره تامین به شما این امکان را می‌دهد که تامین کنندگان جمعی و اثبات شده خود را به پروژه‌هایتان دعوت کنید.

ابزارهای مدیریت زنجیره تامین چیست؟

ابزارهای مدیریت زنجیره تامین مجموعه‌ای از نرم افزارها، سیستم‌ها و مفاهیم هستند که به منظور نظارت، کنترل و بهبود جریان کالا و اطلاعات در زنجیره تأمین مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ابزارهای کلیدی شامل:

• سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP)
• سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)
• سیستم‌های مدیریت انبار (WMS)
• سیستم‌های مدیریت حمل و نقل (TMS)
• تبادل الکترونیکی داده‌ها (EDI)
• بارکدخوان‌های فیزیکی (RFID)
• تجزیه و تحلیل پیشرفته

نرم افزار و سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP)

 ERP سیستم‌های یکپارچه‌ای هستند که عملکردهای مختلف کسب و کار از جمله فرآیندهای زنجیره تأمین را مدیریت می‌کنند.

• سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری (CRM): مدیریت ارتباط با مشتریان در زنجیره تأمین به درک بهتر نیازهای مشتریان، افزایش رضایت و بهبود هماهنگی میان تقاضا و تأمین کمک می‌کند.
• سیستم‌های مدیریت انبار (WMS): نرم افزاری برای مدیریت انبار، شامل دریافت، ذخیره سازی و ارسال محصول است.
• سیستم‌های مدیریت حمل و نقل (TMS): سیستم‌هایی برای بهینه سازی مسیرهای حمل و نقل، هزینه‌های حمل و نقل و لجستیک است.
• تبادل الکترونیکی داده‌ها (EDI): تبادل الکترونیکی داده‌ها در زنجیره تامین باعث انتقال خودکار و سریع اطلاعات بین سازمان می‌شود و کاهش خطا، صرفه جویی در زمان را به همراه خواهد داشت.
• بارکدخوان‌های فیزیکی (RFID): فناوری RFID با ارائه ردیابی و مشاهده کالاها در زمان واقعی، افزایش کارایی و کاهش خطاها مدیریت زنجیره تامین را بهبود می‌بخشد.
• تجزیه و تحلیل پیشرفته: تجزیه و تحلیل پیشرفته از بینش‌های مبتنی بر داده به منظور بهبود بهره وری و بهینه سازی جنبه‌های مختلف استفاده می‌کند. تجزیه و تحلیل پیشرفته شامل تجزیه و تحلیل آماری، مدل سازی و تکنیک‌های داده کاوی و تجزیه و تحلیل تاریخی و بلادرنگ می‌شود.

آیا SCM و ERP را یکی بدانیم؟

پاسخ این سوال خیر است چرا که :

• ERP یک سیستم جامع برای مدیریت منابع داخلی سازمان است.
• SCM تمرکز ویژه ای بر جریان کالا، اطلاعات و مالی بین سازمان و سایر شرکا دارد.

هر چند که در برخی از ERP‌ها مانند نرم افزار اودو ماژولی به نام SCM وجود دارد و شرکت‌هایی که تمایل به ارتقای زنجیره تامین خود دارند می‌توانند این ماژول را تهیه کنند.

آیا امکان ادغام نرم‌افزارهای SCM و ERP وجود دارد؟

بله. ادغام نرم افزار مدیریت زنجیره تامین و ERP نه تنها امکان پذیر است بلکه این شیوه در بسیاری از سازمان‌ها به عنوان یک نیاز مطرح است. و بسیاری از ERP‌ها از جمله ماژول SCM خودشان را دارند. به طور مثال، ERP اودو دارای نرم افزار زنجیره تامین اودو است.